The Roma community in Albania has made significant progress toward democratic participation and social inclusion in recent years. A pivotal milestone was the official recognition of Roma as a national minority through the enactment of Law No. 96/2017 on the Protection of National Minorities in the Republic of Albania, adopted on October 13, 2017. This legislation was a crucial step in acknowledging the rights and identity of the Roma population within the country.

Additionally, on November 18, 2021, the Albanian government adopted the National Action Plan for Equality, Inclusion, and Participation of Roma and Egyptians in Albania (2021-2025). This comprehensive plan aimed to bridge the gap in access to quality public services between the Roma and Egyptian communities and the majority population, with a focus on education, employment, healthcare, and housing.

The Role of Roma Versitas Albania

Roma Versitas Albania (RVA) is a non-governmental organization established in 2016, dedicated to supporting Roma students throughout their educational journey. Our mission is built upon four main pillars: education, employment, participation, and social inclusion. By providing guidance and assistance, we aim to empower Roma students to become independent, educated, and engaged members of society who contribute meaningfully to their communities.

One of the most notable initiatives was the Barvalipe School Albania, the first program of its kind in the country, designed to cultivate future community leaders among Roma youth. The program was structured around three key objectives:

1. Building a sense of collective purpose and empowerment.
2. Enhancing leadership confidence and abilities.
3. Providing a supportive community to sustain leadership development.

Participants engaged in a comprehensive curriculum that included studying Roma history to foster pride and confidence, learning about collective action through government and grassroots organizing, and exploring the role of non-governmental organizations in advocacy and policy-making.

Advancing Political Participation

To further strengthen Roma political engagement, Roma Versitas Albania has been instrumental in advancing political participation through its Roma Political School initiative. This program offered comprehensive training across six modules, covering topics such as the rule of law, political systems, advocacy, and artivism. In its most recent cycle, 21 Roma and non-Roma youth successfully completed the program, receiving certification after an enriched curriculum that combined theoretical knowledge with practical experience. Participants also took part in study visits and mentored group projects, further strengthening their political and leadership skills.

Despite these efforts, significant challenges remain in achieving meaningful political representation. As of recent assessments, there is no political party in Albania led by Roma individuals or dedicated explicitly to representing Roma interests. This highlights the ongoing need for initiatives that promote genuine political inclusion beyond tokenistic representation.

For instance, the Socialist Party’s “Deputeti Që Duam” (The MP We Want) initiative initially saw a well-known Roma activist publicly express his intention to run in the May 11 parliamentary elections, followed by another Roma candidate. Despite his strong public activism, community engagement, and recognized leadership on Roma-related issues, he was ultimately not included on the candidate list. However, the other candidate was selected, once again demonstrating that, regardless of one’s dedication to representing the community, the final decision rests with the political party leadership.

History has repeatedly shown that major political parties continue to utilize Roma candidates not for genuine representation, but often for symbolic purposes. This latest example reinforces the pattern—Roma candidates are frequently selected to serve specific interests, only to be sidelined once their role has been fulfilled.

However, I sincerely hope that the upcoming May 11 elections will mark a turning point, breaking this cycle and paving the way for true political inclusion.

A Call for True Representation

While progress has been made, much work remains to ensure full and effective political participation for the Roma community in Albania. We can no longer accept empty promises and political indifference toward Roma inclusion. The time has come for the Roma community to have a real voice in decision-making. If the Roma are not included in shaping policies that affect them, then those making decisions on their behalf must reconsider their approach.

True democracy requires the active and meaningful participation of all communities. The Roma community in Albania deserves not just to be acknowledged but to be heard, respected, and represented at all levels of decision-making.

* Delivered by the Executive Director of Roma Versitas Albania, Mr. Emiliano Aliu, during the 19th meeting of the Council of Europe Dialogue with Roma and Traveller civil society.

Komuniteti Rom në Shqipëri dhe Përparimi Drejt Pjesëmarrjes Demokratike

Komuniteti Rom në Shqipëri ka bërë përparime të rëndësishme drejt pjesëmarrjes demokratike dhe përfshirjes sociale gjatë viteve të fundit. Një moment kyç ishte njohja zyrtare e romëve si një pakicë kombëtare përmes miratimit të Ligjit Nr. 96/2017 “Për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare në Republikën e Shqipërisë”, i cili u adoptua më 13 tetor 2017. Ky legjislacion ishte një hap thelbësor për njohjen e të drejtave dhe identitetit të popullsisë Rome brenda vendit.

Gjithashtu, më 18 nëntor 2021, qeveria shqiptare miratoi Planin Kombëtar të Veprimit për Barazinë, Përfshirjen dhe Pjesëmarrjen e Romëve dhe Egjiptianëve në Shqipëri (2021-2025). Ky plan gjithëpërfshirës synon të zvogëlojë hendekun në qasjen ndaj shërbimeve publike cilësore midis komuniteteve Rome dhe Egjiptiane dhe popullsisë shumicë, me fokus në arsim, punësim, shëndetësi dhe strehim.

Roli i Roma Versitas Albania

Roma Versitas Albania (RVA) është një organizatë jofitimprurëse e themeluar në vitin 2016, e cila mbështet studentët romë gjatë rrugëtimit të tyre arsimor. Misioni ynë bazohet në katër shtylla kryesore: arsimi, punësimi, pjesëmarrja dhe përfshirja sociale. Përmes udhëzimit dhe mbështetjes, synojmë të fuqizojmë studentët romë që të bëhen individë të pavarur, të arsimuar dhe të angazhuar në shoqëri, duke kontribuar në komunitetet e tyre.

Një nga nismat më të rëndësishme ka qenë Shkolla Barvalipe Albania, programi i parë i këtij lloji në vend, i krijuar për të formuar liderët e ardhshëm të komunitetit midis të rinjve romë. Programi ishte ndërtuar mbi tre objektiva kryesore:

1. Ndërtimi i një ndjenje qëllimi dhe fuqizimi kolektiv.
2. Përmirësimi i besimit dhe aftësive drejtuese.
3. Krijimi i një komuniteti mbështetës për zhvillimin e lidershipit.

Pjesëmarrësit morën pjesë në një kurrikulë të gjerë, e cila përfshinte historinë e romëve për të forcuar krenarinë dhe vetëbesimin, mësimin mbi veprimet kolektive nëpërmjet organizimit qeveritar dhe bazës komunitare, si dhe rolin e organizatave jofitimprurëse në advokim dhe hartimin e politikave.

Përparimi i Pjesëmarrjes Politike

Për të forcuar më tej angazhimin politik të romëve, Roma Versitas Albania ka luajtur një rol kyç përmes Shkollës Politike Rome. Ky program ofroi trajnim të plotë në gjashtë module, duke mbuluar tema si shteti i së drejtës, sistemet politike, advokimi dhe artivizmi.

Në ciklin më të fundit, 21 të rinj romë dhe joromë përfunduan me sukses programin, duke marrë certifikim pas një kurrikule të pasuruar që kombinoi njohuritë teorike me përvojën praktike. Pjesëmarrësit gjithashtu morën pjesë në vizita studimore dhe projekte në grupe me mentorim, duke forcuar më tej aftësitë e tyre politike dhe drejtuese.

Megjithatë, pavarësisht këtyre përpjekjeve, mbeten sfida të mëdha për të arritur një përfaqësim politik domethënës. Sipas vlerësimeve të fundit, nuk ka asnjë parti politike në Shqipëri të udhëhequr nga romët apo të dedikuar në mënyrë eksplicite për të përfaqësuar interesat e tyre. Kjo tregon nevojën e vazhdueshme për iniciativa që promovojnë përfshirjen e vërtetë politike përtej përfaqësimit simbolik.

Për shembull, nisma e Partisë Socialiste “Deputeti Që Duam” fillimisht pa një aktivist të njohur rom të shprehte publikisht dëshirën për të kandiduar në zgjedhjet parlamentare të 11 majit, e ndjekur më vonë nga një tjetër kandidat rom. Pavarësisht aktivizmit të tij të fortë publik, angazhimit në komunitet dhe lidershipit të njohur për çështjet rome, ai përfundimisht nuk u përfshi në listën e kandidatëve. Megjithatë, kandidati tjetër u përzgjodh, duke demonstruar sërish se, pavarësisht përkushtimit të dikujt për të përfaqësuar komunitetin, vendimi përfundimtar i takon lidershipit të partisë politike.

Historia ka treguar në mënyrë të përsëritur se partitë kryesore politike vazhdojnë të përdorin kandidatët romë jo për përfaqësim të vërtetë, por shpesh për qëllime simbolike. Ky rast i fundit e përforcon këtë model—kandidatët romë përzgjidhen për të shërbyer interesave specifike dhe shpesh lihen mënjanë pasi kanë përmbushur këtë rol.

Sidoqoftë, shpresoj sinqerisht që zgjedhjet e 11 majit do të shënojnë një pikë kthese, duke thyer këtë cikël dhe duke hapur rrugën për një përfshirje të vërtetë politike.

Thirrje për Përfaqësim të Vërtetë

Megjithëse është bërë përparim, mbetet ende shumë punë për të siguruar pjesëmarrjen e plotë dhe efektive politike të komunitetit rom në Shqipëri. Nuk mund të pranojmë më premtime boshe dhe indiferencë politike ndaj përfshirjes rome. Ka ardhur koha që komuniteti rom të ketë një zë të vërtetë në vendimmarrje. Nëse romët nuk përfshihen në formësimin e politikave që i prekin drejtpërdrejt, atëherë ata që marrin vendime në emrin e tyre duhet të rishqyrtojnë qasjen e tyre.

Demokracia e vërtetë kërkon pjesëmarrjen aktive dhe kuptimplotë të të gjitha komuniteteve. Komuniteti rom në Shqipëri nuk meriton vetëm të njihet, por edhe të dëgjohet, të respektohet dhe të përfaqësohet në të gjitha nivelet e vendimmarrjes.

* Mbajtur nga Drejtori Ekzekutiv i Roma Versitas Albania, z. Emiliano Aliu, gjatë takimit të 19-të të Dialogut të Këshillit të Evropës me Shoqërinë Civile Rome dhe të Udhetarëve.